Corley ve Diğerleri/Rusya (başvuru no: 292/06 ve 43490/06) davasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bugün verdiği Daire kararında, oybirliği ile, aşağıdaki hakların ihlal edildiğine hükmetmiştir:
İki misyoner başvurucu (Bay Corley ve bay Igarashi) bakımından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 7 Nolu Protokolünün 1. Maddesi (yabancıların sınır dışı edilmesine ilişkin usuli güvenceler) ihlal edilmiştir;
Bay Igarashi bakımından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 4 Nolu Protokolü’nün 2. Maddesi (Seyahat özgürlüğü) ihlal edilmiştir;
Bay Corley ve Bay Igarashi bakımından Sözleşme’nin 9. Maddesi (düşünce, vicdan ve din özgürlüğü) ihlal edilmiştir;
Bay Corley ve Bay Igarashi bakımından Sözleşme’nin 8. Maddesi (özel ve aile hayatına saygı hakkı) ihlal edilmiştir.
Bay Igarashi’nin aşağılayıcı koşullar altında tutulması nedeniyle Sözleşme’nin 3. maddesi (aşağılayıcı ve onur kırıcı muamele yasağı) ihlal edilmiştir;
Ve Bay Igarashi bakımından Sözleşme’nin 5. Maddesi (1. Paragrafıyla birlikte 5. Paragrafı) ihlal edilmiştir.
Dava, görünüşte ikametle ilgili düzenlemeleri ihlal ettikleri gerekçesiyle, iki misyonerin Rusya’dan aniden ve zorla sınır dışı edilmelerini konu almaktadır.
Mahkeme özellikle şunu tespit etmiştir ki yetkililer bu vakada kasıtlı olarak süreci hızlandırmış; gerekli formaliteleri bir kenara koymuş ve bu şekilde Bay Corley ve Bay Igarashi’nin sınır dışı edilmeden önce usule ilişkin haklarını kullanabilme imkanlarını ortadan kaldırmışlardır.
Dava dosyasında başvurucuların misyonerlik faaliyetinde bulunması dışında başka bir husus bulunmaması nedeniyle Mahkeme zorla Rusya’dan ayrılmalarının din özgürlüklerine bir müdahale teşkil ettiği sonucuna ulaşmıştır.
Mahkeme, başvurucuların ülkeden sınır dışı edilmelerinde ortaya çıkan paternin, bu sınır dışıların Birleşik Kilisenin öğretilerinin Rusya’da yayılmasını zorlaştırmak amacıyla gerçekleştirildiği sonucuna ulaşmıştır
Temel olgular
Başvurucular, Birleşik Kilise isimli, Rahip Sun Myun Moon tarafından kurulan dini hareketin mensubu iki misyoner ve onların aile fertleridir. Bay John Corley 1953, eşi Renée 1952 ve oğulları Nikolai 1995 doğumludur; her üçü de Amerikan vatandaşıdır ve ABD’de NY Irvington’da yaşamaktadırlar. Bay Shuji Igarashi 1946, eşi Toshiko 1947 ve kızları Hanae 1982 doğumludur; hali hazırda Japonya Kawasaki’de yaşamaktadırlar. Bay Korley ve Bay Igarashi Rusya’da aileleriyle birlikte yaşamış ve misyoner olarak faaliyet göstermişlerdir. 2006 yılının başlarında her iki başvurucu, görünüşte ikametle ilgili düzenlemeleri ihlal ettikleri gerekçesiyle aniden Rusya’dan sınır dışı edilmişlerdir. Bu esnada Bay Igarashi Avrasya Birleşik Kilisesi’nin en yüksek düzeydeki yetkilisi ve Bay Corley’in de yöneticisi konumundaydı. Her ikisi birden, Nolan ve K. /Rusya davasının (12 Şubat 2009 ve no. 2512/04 başvurucusu) başvurucusu olan, Patrick Nolan’ın üstü durumundaydılar.
Bay Korley’in vakasında, devlet yetkilileri 2005 yılı aralık ayının sonlarına doğru, başvurucunun evine gelerek, görünüşte onun Pasaport ve Visa Departmanındaki kaydını kontrol etmek amacıyla kimlik belgelerini görmek istemişlerdir. Bu hadiseden üç gün sonra başvurucuya pasaportu geri verilmiş, ancak pasaporta kış tatilinden önce sona erecek olan yeni bir izin işlenmiştir. Tatil sırasında mahkemelerin kapalı olması nedeniyle, başvurucunun başvurusu geçici tedbirlere hükmedebilecek hiçbir yargıç tarafından incelenmemiştir. Kalış izninin sona ermesini müteakip bir gün sonra kendisine bir idari kabahat raporu gönderilmiş; talebe uygun şekilde suçlu bulunmuş ve para cezasına çarptırılmıştır. Başvurucudan derhal ülkeyi terk etmesi istenmiş; üniformalı polisler tarafından havaalanına gidişine eşlik edilmiş; burada da bir Letonya uçağına bindirilmiştir. Başvurucunun durumunun gözden geçirilmesi için yurt dışından yaptığı hukuki başvuru başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
Bay Igarashi’nin vakasında ise, başvurucu 2006 yılı şubat ayında, bir dini seminere katılmak için Yekaterinburg yakınında kırsal bir yerleşim yerine gitmiştir. Bu yere ulaşmasının ardından yaklaşık üç gün sonra, bir Pazar sabahı, orada görev yapan polis ve güvenlik güçlerinden 6 görevli seminer alanına gelerek başvurucunun pasaportunu kontrol etmiş ve orada kalışını yerel polis gücüne bildirmemesi nedeniyle kendisine suçlama yöneltmişlerdir. Pazar günü sırf başvurucunun davasını görmek için yerel bir mahkeme açılmıştır. Bu mahkeme aynı sabah Bay Igarashi’yi mahkum etmiş; para cezasına çarptırmış ve Rusya’dan sınır dışı edilmesine karar vermiştir. Sınır dışı edilme süreci devam ederken alıkonulmuştur. Bay Igarashi Yekaterina alıkoyma merkezinde, iddia edildiğine göre fazla kalabalık ve sağlıksız koşullarda tutulmuştur. Polis görevlileri başvurucuya, itiraz hakkından feragat etmesi ve sınır dışı edilme masraflarını ödemesi koşuluyla serbest bırakmayı önermişlerdir. Bay Igarashi feragat belgesini imzalamış ve doğrudan doğruya havaalanına götürülmüştür. Moskova uçağında başvurucuya Federal Göç Hizmetleri bürosundan iki görevli eşlik etmiş ve aynı gün Rusya’yı terk etmiştir. Bay Igarashi’nin Japonya’dan yaptığı itiraz başvurusu başarılı olmuş; itirazı inceleyen mahkeme Igarashi’nin herhangi bir idari kabahat işlemediği sonucuna ulaşmıştır.
Yakınmalar, usul ve Mahkeme’nin oluşumu
Bay Corley ve Bay Igarashi, 7 Nolu Protokolün 1. Maddesine (yabancıların sınır dışı edilmesine ilişkin usuli güvenceler) ve Sözleşme’nin 9. Maddesine (düşünce, vicdan ve din özgürlüğü) dayanarak, kendilerine karşı uygulanan tedbirlerin hukuka uygun bir şekilde icra edilmediğinden, gerekli güvencelerden yararlanamadıklarından ve Rusya’dan zorla gönderilmelerinin, (Birleşik Kilise’nin Rusya’da yayılmasını güçleştirme amacıyla) Birleşik Kilise’ye bağlı misyonerlerin ülkeden sınır dışı edilmeleri yönündeki paternin bir parçası olduğundan yakınmışlardır.
Ayrıca, Rusya’dan zorla gönderilmelerinin 8. madde (özel ve aile hayatına saygı hakkı) altında aile hayatlarına bir müdahale oluşturduğunu öne sürmüşlerdir. İlave olarak, Bay Igarashi sert bir şekilde yakalanmasının; aynı gün görülmedik bir hızla mahkûm edilmesinin ve derhal Rusya’yı terk etmeye, itiraz hakkından vazgeçmeye ikna etmek için aşağılayıcı alıkoyma koşullarının bir pazarlık aracı olarak kullanılmasının 4 Nolu Protokolün 2. Maddesini (seyahat özgürlüğü) ve 3. Maddeyi (İnsanlıkdışı ve aşağılayıcı muamele yasağı) ihlal ettiğinden yakınmıştır. Başvurucu ayrıca, 5. Maddenin (kişi güvenliği ve özgürlüğü) 1. paragrafı f bendine dayanarak, hukuka aykırı bir şekilde alıkonulduğunu ve Rus hukukunda yanlış hapsetmelere ilişkin tazminat içeren hükümler bulunmadığını öne sürmüştür.
Başvurular, Mahkemeye, sırasıyla, 4 Ocak ve 23 Ekim 2006 tarihlerinde yapılmıştır. Benzer konuları içermeleri nedeniyle Mahkeme, başvuruları birleşik tek bir karar altında incelemiştir.
Hüküm aşağıdaki yedi yargıçtan oluşan bir Daire tarafından verilmiştir:
Georges Ravarani (Lüksemburg), Başkan,
Dmitry Dedov (Rusya),
María Elósegui (İspanya),
Darian Pavli (Arnavutluk),
Peeter Roosma (Estonya),
Andreas Zünd (İsviçre),
Frédéric Krenc (Belçika),
Ve ayrıca Milan Blaško, Bölüm Yazı İşleri Müdürü.
Mahkemenin kararı
7 Nolu Protokol 1. Madde
Mahkeme, iç hukuktaki yetkililerin Bay Corley’in ülkede kalmak için geçerli olan iznini ele geçirmek için bir hile kullandıklarını not etmiştir. Başvurucunun kimlik belgeleri, bunları kontrol etme görüntüsü yaratılarak ondan alınıp, uzaklaştırılmıştır; ülkede kalış izninin değiştirilmesine ilişkin olarak kendisine önceden bir uyarı yapılmamıştır ve başvurucu bu kararların gerekçelerini öğrenme ve bunlara karşı gerekçeler ileri sürebilme imkanından yoksun bırakılmıştır.
Göç İdaresi’nin başvurucunun ikamet iznini kısaltan kararında, bu tedbire neden başvurulduğuna ilişkin olarak herhangi somut hukuki bir gerekçeye atıfta bulunulmamıştır. Ayrıca, Bay Corley’in yeni kalış izni Rus mahkemelerinin kış tatili nedeniyle kapanmalarından bir gün sonra yayınlanmıştır. Bu izin mahkemelerin tatilden sonra tekrar çalışmak üzere açılacakları tarihten bir gün önce sona erecek şekilde tanzim edilmiştir. Yeni kalış iznini tatil süreciyle aynı tarihlere denk getirerek, Rus yetkililer, kalış izninin süresi sona ermeden önce Bay Corley’in herhangi bir itirazda bulunmasını engelleyecek bir durumu bilinçli bir şekilde yaratmışlardır. Dolayısıyla da 7 Nolu Protokolün 1. Maddesindeki haklarını gerçekçi bir şekilde kullanabilmesinin önüne geçilmiştir.
Benzer şekilde, Bay Igarashi de polisin sadece belgelerini kontrol edeceği yönünde bir düşünceye sevk edilmiştir. Başvurucu yeni ikamet izni için başvuru süresi dolmadan önce ikamet tezkeresiyle ilgili yasal düzenlemeleri ihlal etmekle suçlanacağını öngöremezdi. Olayların hayatın olağan akışına aykırı bir şekilde hızlı akışı; Bay Igarashi’nin suçlanması, yargılanması, mahkûm edilmesi; kendisine sınır dışı talimatının verilmesi ve bu sınır dışını beklerken alıkonulması hadiselerinin hepsinin birden bir Pazar günü sabahında aniden ardı ardına meydana gelmeleri, yetkililerin, kağıt üzerinde mevcut olan haklarını başvurucunun etkili bir şekilde kullanmasını engellemek kastıyla hareket ettiklerini işaret etmektedir. İtiraz hakkından feragat ettiğine ilişkin olarak başvurucuya imzalatılan belge Rusya hukuku altında geçersiz olmasına rağmen; bu husustan müteakiben vuku bulan itiraz süreçlerinde hiçbir şekilde söz edilmemiştir.
Bir mahkemenin Bay Igarashi’yi işlemediği bir suç için mahkûm etmesi ve özgürlüğünün sınır dışı edilmesini hızlandırmak için bir manivela olarak kullanıldığı koşullar; yetkililerin kurallar konusunda pek de kaygı duymaksızın, onu ellerindeki tüm araçları kullanarak Rusya’dan gönderme konusundaki kararlılıklarını ortaya koymaktadır. Bay Corley’in durumunda olduğu gibi, yetkililer, Bay Igarashi’nin sınır dışı edilmeden önce 7 Nolu Protokol’ün 1. maddesindeki haklarını kullanmasını engelleyecek koşulları kasıtlı olarak yarattıklarını ortaya koymaktadır. Bu nedenlerle her iki başvurucu bakımından da 7 Nolu Protokolün 1. Maddesi ihlal edilmiştir.
4 nolu Protoko’lün 2. Maddesi
4 Nolu Protokolün 2. Maddesi “bir devletin ülkesi içinde usulüne uygun bir şekilde bulunan” herkesin serbestçe dolaşma ve ikametgahını seçebilme haklarını teminat altına almaktadır. Mahkeme, istinaf mahkemesinin, Bay Igarashi’nin yasal üç günlük süre sona ermeden önce kalış yerini bildirmemesi nedeniyle bir yaptırıma maruz bırakılamayacağını belirterek mahkûmiyet hükmünü bozmuştur. Böylece uygulanan tedbirin yasaya uygun olmadığı anlaşılmıştır. Sonuç olarak Bay Igarashi bakımından 4 nolu protokolün 2. maddesi ihlal edilmiştir.
9. madde
Bay Corley ve Bay Igarashi Rusya’da resmen tescilli bulunan, dini bir dernek olan, Birleşik Kilisenin daveti üzerine bu ülkeye, sırasıyla, 1990 ve 1993 tarihlerinde gelmişlerdir. Her iki başvurucu da 2006 yılında, görünüşte onların dini çalışmalarıyla ilgili olmayan, iddiaya göre usuli bazı nedenlerle, ülkeyi terk etmeye zorlanmışlardır. Durum böyle olmakla birlikte, bu zorla gönderme işinin, başvurucuların din özgürlüğü haklarını kullanmalarıyla bağlantılı olduğunu ve Birleşik Kilise’nin öğretilerinin Rusya’da yaygınlaşmasını amaçladığı yönünde işaretler bulunmaktadır.
Başvurucuların Birleşik Kilise dışında herhangi bir iş de çalıştıklarına; herhangi bir pozisyonlarının bulunduğuna veya dini işler dışında başka bir şeylerle meşgul olduklarına dair herhangi bir emare bulunmadığı için, Mahkeme zorla geri gönderilmelerinin dini faaliyetleriyle ilgili olduğu sonucuna ulaşmıştır.
Güvenlik güçlerinin Birleşik Kilise mensuplarının ülkeden zorla ayrılmaları konusunda oynadıkları role ilişkin kalıplaşmış tutumları, bu tedbirlerin kişilerin din özgürlüğü haklarını kullanmalarını baskı altına almayı ve bu Kilisenin öğretilerinin Rusya’da yayılmasını engellemeyi amaçladıklarını düşündürmektedir. Ulusal güvenlik gerekleri din özgülüğü hakkına yapılacak herhangi bir müdahale için meşrulaştırıcı bir neden olarak sunulamayacağından ve Hükümet de kendisinin ikametle ilgili sıradan düzenlemelerin ihlali adını verdiği konularda güvenlik güçlerinin müdahilliği konusunda herhangi bir başka meşrulaştırıcı sebep ileri süremediğinden, Mahkeme Sözleşme’nin 9. Maddesinin ihlal edildiği sonucuna ulaşmıştır.
8.madde
Bay Corley ve Bay Igasraghi Rusya’dan zorla ayrılmalarını müteakip, bu ülkedeki bağları nedeniyle, hemen onlara katılamayan eşleri ve çocuklarından bir süre ayrı kalmak zorunda kalmışlardır. Ülkeden ayrılmak zorunda kalmalarına neden olan tedbirler, sadece başvurucuların değil, aile üyelerinin de aile hakkına bir müdahale teşkil etmiştir. Mahkeme, başvurucuların sınır dışı edilmelerinin iç hukuka aykırı olduğunu tespit ettiğinden, bu türden bir müdahale meşru olarak addedilemez. Bu nedenle de Sözleşme’nin 8. Maddesinin bir ihlali söz konusu olmuştur.
3. madde
Mahkeme, sadece kısa kalışlar için düzenlenmiş ve daha uzun süreli kalışlar için gerekli olanakları sağlamayan polis hücrelerinde gece kalışlarının 3. maddeyi ihlal ettiğini önceden tespit etmiştir. Kısa bir yargılamanın ardıdnan Bay Igarashi, temel ihtiyaçlarını karşılamak için hiçbir düzenlemenin yapılmadığı koşullar içinde alıkonulmuştur. Hücresi soğuk, uyku için teçhizat iptidai ve temel hijyen maddeleri de yoktu. Bu nedenlerle, başvurucu, Sözleşme’nin 3. maddesini ihlal eden, “aşağılayıcı koşullar” içinde tutulmuştur.
5. madde
Mahkeme Bay Igarashi’nin alıkonulmasının keyfi ve Sözleşme’nin 5/1. maddesinde aranana hukukilik gereklerini ihlal ettiğini değerlendirmiştir. Mamafih, Rusya Medeni Yasası’nın ilgili hükümlerinin kısıtlayıcı ifade biçimi karşısında başvurucu icra edilebilir bir tazminat hakkına sahip değildir. Bu nedenle, onun açısından, Sözleşme’nin 5. Maddesinin 1. Paragrafıyla birlikte 5. Paragrafının ihlali söz konusudur.
Adil tatmin ( 41. Madde )
Mahkeme Rusya’nın Bay Igarashi’ye maddi zararları için 1270 Euro; manevi zararları için 15.000 Euro; Bay Corley’e manevi zararları için 10.000 Euro ve masraflar ve ücretler için her iki başvurucuya birlikte 4.000 Euro ödemesine karar vermiştir.
Çev: Av. Orhan Kemal Cengiz