Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararı 07.03.2023 Basın Açıklaması
Rusya’da misyoner faaliyetleri sınırlandıran yeni yasal düzenleme Sözleşmeyi ihlal etmiştir.
Ossewaarde/Rusya kararında (Başvuru no. 27227/17) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi oy birliğiyle şunlara hükmetmiştir: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 9. Maddesi (din özgürlüğü) ve 9. Maddeyle birlikte ele alınarak 14. Maddesi (ayrımcılık yasağı) ihlal edilmiştir. Vaka Rusya’da yaşayan Vaftizci Hristiyan bir ABD vatandaşının yetkililere bilgi vermeden evinde İncil çalışmaları yapması nedeniyle para cezasına çarptırılmasını konu almaktadır. Yaptırım, Rusya’da, 2016 yılında anti-terörizm paketi kapsamında yürürlüğe giren yeni yasal düzenlemeleri müteakiben başvurucuya uygulanmıştır. Yeni yasal düzenlemeler meskûn mahallerde müjdeleme faaliyetlerinin yapılmasını kabahat haline getirmiş ve misyoner faaliyetler için belli bir dini dernek veya grubun önceden yetki vermesini gerekli kılmıştır. Mahkeme bilhassa şunları tespit etmiştir: hükümet misyonerlik faaliyetleri için getirdiği bu tür formalitelerin arkasındaki mantığı açıklamamıştır ve bu formaliteler, başvurucu gibi kişisel olarak İncili yayma faaliyetinde bulunan şahıslara bir alan bırakmamaktır. Başvurucunun dini tebliğ konusunda herhangi bir uygunsuz araca başvurduğunu, ortada bir zorlama bulunduğunu veya nefrete ya da şiddete kışkırttığına dair herhangi bir kanıt mevcut değildir.
Davanın hukuki özetine şu linkten ulaşılabilir: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=002-14022
Temel Olgular
Başvurucu, Donald Jay Ossewaarde, 1960 doğumludur, Amerika Birleşik Devletleri vatandaşıdır. Rusya’nın Oryol ilinde yaşamış ve orada daimî oturma izni sahibi olarak bulunmuştur. Başvurucu ve eşi Vaftizci Hristiyanlardır. Oryol’a taşındıkları 2005 yılından itibaren evlerinde düzenli olarak ibadet ve İncil toplantıları yapmışlardır. Bay Ossewaarde şahsen insanları bu toplantılara davet etmiş ve toplantıları ilan tahtalarına asarak duyurmuştur. 14 Ağustos 2016 tarihinde, bir pazar günü toplantısı sırasında, üç polis memuru misyonerlik faaliyetleriyle ilgili olarak yeni yürürlüğe giren mevzuatı dayanak olarak göstererek çiftin evine gelmişlerdir. İncil toplantısının ardından, polisler hazırda bulunanlarının ifadelerini almış ve Bay Ossewaardeyi polis karakoluna götürmüşlerdir.
Polis karakolunda başvurucunun parmak izleri alınmış; bir apartmanın giriş bölümünde bulunan ilan tahtasına asılan Evangalist risalelerle ilgili bir şikâyet mektubu kendisine gösterilmiştir. Polis, başvurucu hakkında Rus olmayan milletten bir kişi olarak yaşa dışı misyoner faaliyetlerde bulunduğuna dair bir kabahat raporu tanzim etmiştir. Bunun ardından doğrudan mahkemeye götürülmüş; kısa bir duruşmanın ardından, yetkilileri bir dini grup kurma konusunda bilgilendirmeyip, yasa dışı misyonerlik faaliyetinde bulunduğu gerekçesiyle mahkûm edilmiştir. Başvurucuya 40.000 Ruble (Yaklaşık 650 Euro) para cezası verilmiştir.
Kısa yargılama usulüne göre, temyiz üzerine hüküm onanmıştır.
Yakınmalar, usul ve Mahkemenin oluşumu
Bay Ossewaarde, 9. maddeye (din özgürlüğü) dayanarak, yeni yasa çerçevesinde, Vaftizcilik konusunda vaaz verdiği için para cezasına çarptırılmasından yakınmakta; herhangi bir dini örgütün parçası olmadığını ve fakat kişisel inançlarını yayma hakkını kullandığını belirtmektedir. Başvurucu ayrıca ABD vatandaşı olarak Rusya uyruklulara göre daha yüksek meblağda bir para cezası ödemeye mahkûm edilmesi nedeniyle, milliyet temelinde ayrımcılığa uğradığını, bu nedenle de 9. Maddenin 14. Maddeyle (ayrımcılık yasağı) birlikte ihlal edildiğinden yakınmaktadır.
Bu başvuru Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne 30 Mart 2017 günü yapılmıştır. Yehova’nın Hristiyan Şahitleri Avrupa Derneği’ne üçüncü taraf olarak davaya katılma izni verilmiştir.
Karar aşağıda isimleri zikredilen yedi yargıçtan oluşan Daire tarafından verilmiştir:
Pere Pastor Vilanova (Andora), Başkan,
Georgios A. Serghides (Kıbrıs),
Yonko Grozev (Bulgaristan),
Jolien Schukking (Hollanda),
Darian Pavli (Arnavutluk),
Ioannis Ktistakis (Yunanistan),
Andreas Zünd (İsviçre),
Ve ayrıca Olga Chernishova, Bölüm Yazişleri Müdürü.
Mahkemenin Kararı
İddia edilen Sözleşme ihlallerine ilişkin olgular Rusya’nın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olmaktan çıktığı 16 Eylül 2022 tarihinden önce meydana gelen olaylara dayandığı için Mahkeme bu davaya bakmak için yetkili olduğu sonucuna ulaşmıştır.
9. madde (Din özgürlüğü)
Mahkeme, bu inançlara sahip olmayan kişilere, belli bir inanç silsilesi konusunda bilgi verme faaliyetlerinin -misyonerlik faaliyeti veya Evangalism/Müjdecilik olarak bilinen- 9. Madde altında korunduğunu hatırlatır. Mahkeme önceki kararlarında, herhangi bir zorlama veya yolsuz bir baskı kullanıldığına dair bir delil yoksa, Müjdecilik ve kapı-kapı dolaşıp vaaz verme haklarını kabul etmiştir. Mahkeme bay Ossewaarde’nin herhangi bir kişinin kendi rızası hilafına dini toplantıya katılmasını sağladığı veya nefret, ayrımcılık ya da hoşgörüsüzlük yaymaya çalıştığına dair bir delil sunulamadığını not etmiştir. Dolayısıyla, başvurucu din değiştirme konusunda herhangi uygunsuz bir araca başvurduğu için değil, misyonerlik faaliyetlerine uygulanan ve 2016 yılında yürürlüğe giren yasal mevzuata uygun davranmayı başaramadığı için yaptırıma uğramıştır. Mahkeme, yeni yasal yükümlülüklerin -ki bunlar kişilerin evlerinde dini yaymasını suç haline getirmekte ve misyonerlik faaliyetleri için belli bir dini grup veya örgüt tarafından önceden yetkilendirilmeyi gerekli kılmaktadır-başvurucu gibi, kişisel olarak İncili yayma faaliyetinde bulunan şahıslar için bir alan bırakmadığını bulgulamıştır.
Hükümet, misyonerlik faaliyetleri için getirilen bu yeni formalitelerin arkasındaki mantığı açıklamamıştır. Bu nedenle Mahkeme, misyonerlik faaliyetleri nedeniyle başvurucunun din özgürlüğü haklarına karşı gerçekleştirilen müdahalenin “sıkıştıran bir toplumsal ihtiyaç baskısına” karşılık geldiğine ikna olmamıştır. Ayrıca belirtilmelidir ki başvurucuyu bir dini grup kurduğuna ilişkin olarak yetkilileri bilgilendirme konusunda başarısızlığa uğradığı iddiasıyla yaptırıma tabi tutmak “demokratik bir toplumda gerekli” değildir. Kişinin inançlarını açıklaması ve başka insanlarla bu konularda konuşması, herhangi bir Devlet onayına veya idari kayıt yükümlülüğüne tabi tutulamaz; böylesi bir uygulama Devletin bir insanın neye inanması gerektiğini dikte edebileceği kabulüne sevk eder.
Yukarıda zikredilen nedenlerle Sözleşme’nin 9. Maddesi ihlal edilmiştir.
9. maddeyle birlikte 14. Madde (ayrımcılık yasağı)
Mahkeme İdari Kabahatler Kanununda vatandaş olmayanların yasadışı misyonerlik faaliyetleri için verilecek asgari para cezası düzeyinin Rus vatandaşları için verilecek cezadan altı kat fazla olduğunu kaydeder. Vatandaş olmayanlar için aynı zamanda sınır dışı edilme yaptırımı söz konusudur. Dolayısıyla, benzer durumda olan kişiler için milliyet temelinde yapılan farklı bir muamele mevcuttur. Mahkeme bu muamele farklılığı için haklılaştırıcı bir neden tespit edememiştir. Ayrıca, bu muamele farklılığının, vatandaş olmayanların Rus uyruklularla din özgürlüğünden aynı şekilde yararlanacağını belirten Rusya’nın Din Yasasıyla da uyumlandırılabilmesi güçtür. Bu nedenlerle 9. Maddeyle birlikte Sözleşmenin 14. Maddesi de ihlal edilmiştir.
Adil tatmin (41.madde)
Mahkeme Rusya’nın başvurucuya 592 Euro maddi tazminat, 10.000 Euro manevi tazminat ve masraflar ve ücretler için de 4.000 Euro ödemesi gerektiğine hükmetmiştir.
Çeviri: Av. Orhan Kemal Cengiz
Kararın tamamına şu adresten ulaşılabilir:
https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-223365